Η γνώση

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή γεννήθηκε στο Βερολίνο, 13 Σεπτεμβρίου 1873 και απεβίωσε στο Μόναχο, 2 Φεβρουαρίου 1950. Ήταν Έλληνας μαθηματικός που διακρίθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Καραθεοδωρή ήταν γνωστός εκτός Ελλάδας ως Constantin Carathéodory και συχνά αναφέρεται (λανθασμένα) ως Καραθεοδωρής.

Ο πατέρας του Καραθεοδωρή, Στέφανος Καραθεοδωρή, ήταν νομικός από την Κωνσταντινούπολη με καταγωγή από το Μποσνοχώρι ή Βύσσα (σήμερα Νέα Βύσσα) του Νομού Έβρου της Δυτικής Θράκης. Η μητέρα του πέθανε όταν ο Κωνσταντίνος ήταν μόλις έξι ετών. Ο Καραθεοδωρή μεγάλωσε σε ένα ευρωπαϊκό, επιστημονικό και αριστοκρατικό περιβάλλον, με ζωντανά τα στοιχεία της ελληνορθόδοξης οικογενειακής καταγωγής. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες, όπου ο πατέρας του ήταν πρέσβης της Υψηλής Πύλης από το 1875, με αποτέλεσμα να έχει ως μητρική γλώσσα τα ελληνικά και τα γαλλικά.

Στο Βερολίνο ο Καραθεοδωρή είχε την τύχη να παρακολουθήσει μαθήματα από μεγάλους μαθηματικούς όπως ο Χέρμαν Σβαρτς (Herman Schwarz), ο Γκέοργκ Φρομπένιους (Georg Frobenius), ο Έρχαρντ Σμιτ (Erhard Schmidt) και ο Λάζαρος Φουξ (Lazarus Fuchs). Έτσι το 1902, ο Καραθεοδωρή μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν για να κάνει διδακτορική διατριβή υπό την επίβλεψη του Χέρμαν Μινκόβσκι (Hermann Minkowski).

Η πρώιμη αγάπη του για τα μαθηματικά, και δη τη Γεωμετρία, τον οδήγησε σε σπουδές πολιτικού μηχανικού. Ως τέτοιος, εργάστηκε σε έργα οδοποιίας στην Ελλάδα, αλλά και στο φράγμα του Ασουάν, στην Αίγυπτο. Εκεί ανακάλυψε και την αγάπη του για την αρχαιολογία, ενώ είχε την ευκαιρία να μελετήσει μαθηματικά συγγράμματα των αρχαίων Αιγυπτίων, κάτι που συνέβαλε στην απόφασή του να επικεντρωθεί στα μαθηματικά, εγκαταλείποντας την καριέρα του πολιτικού μηχανικού και οδεύοντας στη Γερμανία για μαθηματικές σπουδές.

Παρακολούθησε για δύο χρόνια μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο το Γκέτινγκεν (Goetingen), που την εποχή εκείνη ήταν το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο Μαθηματικών της Ευρώπης. Από το πανεπιστήμιο αυτό πήρε διδακτορικό δίπλωμα το 1904 και τον τίτλο του υφηγητή το 1905. Αφού διετέλεσε καθηγητής για σύντομα χρονικά διαστήματα σε δύο περιφερειακά πολυτεχνεία της Γερμανίας, το 1913 εκλέγεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και το 1918 καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Δεν πρόλαβε όμως να μείνει για πολύ στο Βερολίνο. Το 1920 δέχεται την πρόσκληση του Βενιζέλου να αναλάβει την οργάνωση του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, παραιτείται από τη θέση του στο Βερολίνο και εγκαθίσταται οικογενειακώς στη Σμύρνη.

Δυστυχώς, το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης δεν έμελλε να λειτουργήσει ποτέ, εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής, και ο Καραθεοδωρή διορίστηκε τον Αύγουστο του 1922 καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ωστόσο η κατάσταση στα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν ήταν ρόδινη από τότε. Έτσι στον Καραθεοδωρή, τον μεγαλύτερο έλληνα μαθηματικό εκείνης της εποχής, το Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε αναθέσει τη διδασκαλία των Μαθηματικών στους πρωτοετείς φοιτητές της Χημείας! Απογοητευμένος ο Καραθεοδωρή εγκαταλείπει το 1924 την Ελλάδα, αποδεχόμενος μια καθηγητική έδρα στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Στο ίδρυμα αυτό παρέμεινε ως τη συνταξιοδότησή του, το 1938.

Η σχέση του με τον Αϊνστάιν

Στη Γερμανία, όπου έζησε και εργάστηκε, είχε την τύχη να συνεργαστεί με κάποια από τα μεγαλύτερα μυαλά της -ανήσυχης- εποχής του, όπως ο Μαξ Πλανκ, ο Έρχαρντ Σμιτ και ο Αλβέρτος Αϊνστάιν. Ιδιαίτερη ήταν η σχέση που συνέδεε τον Καραθεοδωρή με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Οι δύο άνδρες γνωρίσθηκαν το 1915 διατήρησαν μια επιστημονική σχέση, στηριγμένη στην αλληλοεκτίμηση και σεβασμό.

Εδώ θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε το εξής: τόσο από τα λεγόμενα του ίδιου του Καραθεοδωρή, όσο και από τις επιστολές που αντάλλαξαν μεταξύ τους οι δύο άνδρες (αρχεία του Αϊνστάιν από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ), αλλά και οποιαδήποτε άλλη πηγή, δεν προκύπτει κάποιου είδους συνεισφορά του Καραθεοδωρή στην αρχική διατύπωση της Θεωρίας της Σχετικότητας. Πολύ δε μάλλον ο μύθος ότι δήθεν ο Αίστάιν έκλεψε τη Θεωρία της Σχετικότητας από τον Καραθεοδωρή.

Με το θέμα της Θεωρίας της Σχετικότητας, ο Καραθεοδωρή ασχολήθηκε το 1923 (περίπου 20 χρόνια μετά τη δημοσίευση της θεωρίας από τον Αϊνστάιν) , κατά την εποχή που ήταν καθηγητής στην Αθήνα, αποδεικνύοντας ότι η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας είναι μια ειδική περίπτωση πολύ γενικότερων θεωριών, οι οποίες προκύπτουν από πολύ απλά αξιώματα μαζί με το αποτέλεσμα του πειράματος των Μάικελσον και Μόρλεϊ. Υπενθυμίζεται ότι με το πείραμα αυτό αποδείχθηκε ότι για το φως δεν ισχύει ο νόμος πρόσθεσης των ταχυτήτων που μαθαίνουμε στην Κλασική Μηχανική του σχολείου. Δηλαδή αν παρατηρούμε από τη Γη έναν πύραυλο που τρέχει με 1.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, η ταχύτητα του φωτός μέσα στον πύραυλο δεν θα είναι 301.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, αλλά πάλι 300.000. Η σχετική εργασία δημοσιεύθηκε το 1924, σχεδόν 20 χρόνια μετά τη δημοσίευση της αρχικής εργασίας του Αϊνστάιν, στα Πρακτικά της Πρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, με εισήγηση του ίδιου του Αϊνστάιν. Επομένως δεν υπάρχει καμία περίπτωση ο Καραθεοδωρή να είχε εμπλακεί με κάποιον τρόπο στη διατύπωση και καθιέρωση της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας.

Αντίθετα από τις επιστολές που αντάλλαξαν μεταξύ τους φαίνεται ξεκάθαρα η αλληλοεκτίμηση και σεβασμό που έτρεφε ο ένας για τον άλλο. Ο Αϊνστάιν, θεωρούσε τη διδασκαλία των μαθηματικών του Καραθεοδωρή, θεμέλιο της δικής του επιστημονικής σκέψης. Στην τελευταία του συνέντευξη το 1955 ο Αϊνστάιν λέει συγκεκριμένα: "Κύριοι λυπάμαι που σας βλέπω έτοιμους να φύγετε χωρίς να μου υποβάλετε την ουσιαστικότερη ίσως ερώτηση. Ζητήσατε να σας απαντήσω σε χίλια δυο πράγματα, κανείς σας όμως δε θέλησε να μάθει ποιος ήταν ο δάσκαλός μου, ποιος μου έδειξε και μου άνοιξε το δρόμο προς την ανώτερη μαθηματική επιστήμη, σκέψη και έρευνα. Και για να μη σας κουράζω, σας το λέω έτσι απλά χωρίς λεπτομέρειες, ότι ο μεγάλος μου δάσκαλος υπήρξε ο αξεπέραστος Έλληνας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, στον οποίο εγώ προσωπικά, αλλά και η μαθηματική επιστήμη, η φυσική και η σοφία του αιώνα μας, χρωστάμε τα πάντα».

Ο ίδιος βέβαια ο Καραθεοδωρή, με την σεμνότητα και τη μετριοφροσύνη που τον χαρακτήριζε, σε παρατήρηση συνομιλητών του, ότι πολλά προσέφερε στην επιστήμη απάντησε: «Aι ιδικαί μου εργασίαι, δεν πρόκειται να ζήσουν πλέον των 15-25 ετών, δεν είναι εργασίαι του Aμπελ (σ.σ.: Nορβηγός μαθηματικός) ή του Πυθαγόρα». Eδώ όμως έκανε λάθος ο «σοφός Eλλην του Mονάχου». Οι εργασίες του άντεξαν πολύ περισσότερο και θα αντέξουν κι άλλο, γιατί είναι εργασίες που γράφτηκαν από μία μαθηματική ιδιοφυΐα.

Το έργο του

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή ήταν ένας από τους πρώτους μαθηματικούς, οι οποίοι στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα δημιούργησαν τα θεμέλια για την μελλοντική ανάπτυξη των μαθηματικών που κινδύνευαν να παραμείνουν στάσιμα. Aσχολήθηκε με όλους τους κλάδους των Mαθηματικών, ενώ σημαντική ήταν η συμβολή του στη Φυσική σε τομείς όπως η θερμοδυναμική, η γεωμετρική οπτική και η μηχανική. Oι μελέτες του στη Γεωμετρική Oπτική οδήγησαν σε εφαρμογές τόσο αξιόλογες ώστε ένα σύστημα τηλεσκοπίων στο γνωστό αστεροσκοπείο του όρους Πάλομαρ έχει βασιστεί σε αυτές. O Kαραθεοδωρή ασχολήθηκε και με την Aρχαιολογία. Oι μελέτες του αναφέρονται σε κατασκευές της αρχαίας Eλλάδας και της αρχαίας Aιγύπτου.

Προς τιμή και αναγνώριση στο έργο του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού, το έτος 1973, γιορτάστηκε σ’ όλο τον κόσμο της επιστήμης σαν «Έτος Καραθεοδωρή», με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννησή του.

Πηγές
el.wikipedia.org
www.tovima.gr
www.ethnos.gr
www.karatheodori.gr
www.ellinikoarxeio.com